انواع شعر فارسی و موضوعات آن اشاره شاعران این عهد در انواع مختلف شعر از مثنوی و قصیده و غزل و مسمط و ترجیع‌بند و رباعی و دوبیتی و قطعه و غیره طبع آزمایی کرده‌اند. بعضی ازین انواع مانند ترجیع‌بند و مسمط را در اواخر این عهد می‌بینیم و مبتکر مسمط منوچهری شاعر پایان این […]
۲- شعر فارسی و شاعران پارسی‌گوی در قرن چهارم و نیمه اول قرن پنجم خصائص شعر فارسی قرن چهارم و نیمه اول قرن پنجم بوجود شاعران بزرگ و رواج اشعار گوناگون آراسته است. فزونی عدد شاعران یکی از خصائص عمده شعر درین عهدست. عده گویندگانی که نام آنان بما رسیده و در جنگها و […]
فصل چهارم وضع ادبی ایران در قرن چهارم و نیمه اول قرن پنجم ۱- وضع عمومی زبان و ادب فارسی دوره‌یی که مورد مطالعه ماست یعنی عهدی که با قدرت شاهان سامانی در ماوراء النهر و خراسان آغاز شده و بتسلّط سلاجقه بر بغداد ختم گردیده است، با آنکه ابتدای ترقی ادب فارسی است […]
۳- علوم ادبی علوم ادبی مانند دیگر علوم در قرن چهارم و اوایل قرن پنجم بمنتهای ترقی خود رسید و بهمان نحو که در سایر علوم بزرگترین عالمان درین عهد پدید آمدند و کتب اساسی درین عهد تألیف شد، همچنان در علوم ادبیه عرب هم عمده کتب و عمده علما درین دوره بوجود آمدند. […]
علم طب چنانکه از مطالعه فصول پیشین دریافته میشود علم طب در میان مسلمین نخست بهمت پزشکان گندیشاپور و سپس با ترجمه‌ها و تعلیمات دسته‌یی از طبیبان که از زبان یونانی اطلاع داشتند و یا کتب منقوله از یونانی بسریانی را بعربی درمیآوردند، بنیان گذاشته شد. این مترجمان بیشتر بنقل کتب طبیبان مشهور دنیای […]
اخوان الصفا اخوان الصفا و خلّان الوفا طبقه‌یی از حکمای ایرانی قرن چهارمند که خواسته‌اند در نزدیک کردن حکمت یونانی و دین اسلام استوارترین قدم‌ها را بردارند. چنانکه گفتیم در قرن چهارم متعصبان در بغداد و برخی دیگر از بلاد اسلامی شروع بمخالفت با اصحاب علوم اوایل و اهل نظر و تحقیق و بحث […]
صوفیه قرن چهارم و آغاز قرن پنجم در تاریخ تصوّف یکی از ادوار مهم شمرده میشود و درین عصر از ایران مردان بزرگی در این راه برخاسته و در نواحی مختلف این کشور بنشر مقالات فرقه مذکور مبادرت کرده‌اند. در قرن سوم عده بزرگی از مشایخ عالی‌مقام تصوّف در خراسان میزیسته‌اند از قبیل: یحیی بن […]
نتایج نفوذ اصحاب حدیث و اشاعره با غلبه اشاعره و اهل حدیث و سنّت طبعا فرق مشبهّه و مجسمه در این عهد قوّت یافتند و بر اثر نفوذ این دسته‌ها کار تعصب بالا گرفت و آزار مخالفان این فرق از قبیل معتزله و صوفیه و شیعه و فلاسفه و حکما شروع شد و بر اثر […]
فصل دوم عقاید و ادیان و مذاهب در قرن چهارم و آغاز قرن پنجم بقایای ادیان قدیم در ایران قرن چهارم ادیان قدیم هنوز قوّت و انتشار داشت چنانکه در بسیاری از نواحی ایران دین عیسوی و یهودی و زرتشتی منتشر بود و ازین میان آیین زرتشتی بیش از سایر ادیان رواج داشت […]
رسوم و آداب ایرانی و آبادانی و ثروت قسمت بزرگی از رسوم و آیینهای ایرانی قدیم در قرن چهارم همچنان بقوّت باقی بود. بازمانده اصول طبقاتی ایران قدیم در برخی از دربارها هنوز رعایت میشد و اعیاد و رسوم ملّی خواه در دربارهای سلاطین و خواه در میان عامه مردم متداول بود و اگرچه آن […]
