۱۴- دقیقی استاد ابو منصور محمد بن احمد دقیقی از فحول شعرای عهد سامانی و دومین شاعریست که بنظم شاهنامه قیام کرد. عوفی گوید: «او را بسبب دقت معانی و رقت الفاظ دقیقی گفتندی» و قبول این گفتار مستلزم تصوّر این نکته است که او پیش از کسب مهارت و وصول بمرتبه استادی […]
۱۰- خسروانی ابو طاهر طیّب بن محمد خسروانی از شاعران عهد سامانی در خراسان بوده است. محمد عبده (و بقولی فردوسی) ازو بیتی را در قطعه‌یی تضمین کرده است: بیاد جوانی کنون مویه دارم‌بر آن بیت بو طاهر خسروانی جوانی ببیهودگی یاد دارم‌دریغا جوانی دریغا جوانی و تضمین این شعر ازو مسلّم میدارد که […]
۳- شهید بلخی ابو الحسن شهید بن حسین جهودانکی بلخی شاعر استاد عهد خود و مورد احترام و اعتقاد رودکی بوده است . وی از بزرگان متکلمین و حکمای عهد خود و در علوم اوایل استاد بوده است. ابن الندیم گوید ابو الحسن شهید بن الحسین تألیفاتی دارد و او را با رازی مناظراتی […]
۲- رودکی رودکی شاعر استاد آغاز قرن چهارمست که او را استاد شاعران و مقدّم شعرای عجم خوانده‌اند. کنیه و نام و نسبش در الانساب سمعانی ابو عبد اللّه جعفر بن محمد بن حکیم بن عبد الرحمن بن آدم یاد شده و در تذکره الشعراء دولتشاه سمرقندی و آتشکده آذر بیکدلی و مجمع الفصحاء […]
انواع شعر فارسی و موضوعات آن اشاره شاعران این عهد در انواع مختلف شعر از مثنوی و قصیده و غزل و مسمط و ترجیع‌بند و رباعی و دوبیتی و قطعه و غیره طبع آزمایی کرده‌اند. بعضی ازین انواع مانند ترجیع‌بند و مسمط را در اواخر این عهد می‌بینیم و مبتکر مسمط منوچهری شاعر پایان این […]
۲- شعر فارسی و شاعران پارسی‌گوی در قرن چهارم و نیمه اول قرن پنجم خصائص شعر فارسی قرن چهارم و نیمه اول قرن پنجم بوجود شاعران بزرگ و رواج اشعار گوناگون آراسته است. فزونی عدد شاعران یکی از خصائص عمده شعر درین عهدست. عده گویندگانی که نام آنان بما رسیده و در جنگها و […]
فصل چهارم وضع ادبی ایران در قرن چهارم و نیمه اول قرن پنجم ۱- وضع عمومی زبان و ادب فارسی دوره‌یی که مورد مطالعه ماست یعنی عهدی که با قدرت شاهان سامانی در ماوراء النهر و خراسان آغاز شده و بتسلّط سلاجقه بر بغداد ختم گردیده است، با آنکه ابتدای ترقی ادب فارسی است […]
۳- علوم ادبی علوم ادبی مانند دیگر علوم در قرن چهارم و اوایل قرن پنجم بمنتهای ترقی خود رسید و بهمان نحو که در سایر علوم بزرگترین عالمان درین عهد پدید آمدند و کتب اساسی درین عهد تألیف شد، همچنان در علوم ادبیه عرب هم عمده کتب و عمده علما درین دوره بوجود آمدند. […]
علم طب چنانکه از مطالعه فصول پیشین دریافته میشود علم طب در میان مسلمین نخست بهمت پزشکان گندیشاپور و سپس با ترجمه‌ها و تعلیمات دسته‌یی از طبیبان که از زبان یونانی اطلاع داشتند و یا کتب منقوله از یونانی بسریانی را بعربی درمیآوردند، بنیان گذاشته شد. این مترجمان بیشتر بنقل کتب طبیبان مشهور دنیای […]
اخوان الصفا اخوان الصفا و خلّان الوفا طبقه‌یی از حکمای ایرانی قرن چهارمند که خواسته‌اند در نزدیک کردن حکمت یونانی و دین اسلام استوارترین قدم‌ها را بردارند. چنانکه گفتیم در قرن چهارم متعصبان در بغداد و برخی دیگر از بلاد اسلامی شروع بمخالفت با اصحاب علوم اوایل و اهل نظر و تحقیق و بحث […]
